Το έπος του '40 μέσα από τα μάτια των παιδιών (σχέδιο εργασίας) (Πρώτο μέρος)

Ο μήνας Οκτώβριος ήταν για την τάξη μας ένας χρόνος αφιερωμένος στη σπουδή, βιωματική και πνευματική, του έπους του ΄40, όπου έπος = Λόγος για πράξεις ανθρώπινες που υπερβαίνουν τα ανθρώπινα. Λέει σε μια συνέντευξή του ο Οδυσσέας Ελύτης  πως "έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μιαν ομάδα, που έχει ορισμένα ιδανικά, και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά. Αυτό ήταν χωρίς αμφιβολία το μέτρο και η αξία ενός πολιτισμού βασισμένου στην αγάπη της ζωής και όχι του θανάτου. Στην ελευθερία που ξαναγεννούσε τη ζωή μέσα απ’ τα ερείπια του θανάτου. Ο εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Άδικου (...)"

 Έχουμε λοιπόν εδώ, ένα σχέδιο εργασίας που επιδίωξε να πετύχει  μέσα στην τάξη ακριβώς αυτά: 

1) Δουλειά ενταγμένη μέσα σε ομάδα που αναζητεί, αναμοχλεύοντας το παρελθόν, τα δικά της ιδανικά
2)  Αναζητά επίσης και τοποθετεί με σαφήνεια το μέτρο: την αγάπη για ζωή
3) (Ανα)πλάθει τη μορφή του εχθρού: η Τυραννία και το Άδικο

Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων επιλέχθηκε το προς μελέτη υλικό στη βάση δύο κριτηρίων: α) η παιδική ματιά να είναι κυρίαρχη και β) η πρώτη ύλη να είναι κατά το δυνατόν αυθεντική, από πρώτο χέρι. 

Υποσημείωση: Το υλικό αυτό αντικατέστησε την ύλη του βιβλίου της Γλώσσας για έναν περίπου μήνα ενώ χρησιμοποιήθηκε στο έπακρο και ο χρόνος της ευέλικτης.

Χρονικά, το προς μελέτη θέμα υποδιαιρέθηκε σε τέσσερις ενότητες  και αφιερώθηκε μία εβδομάδα για κάθε ενότητα.

 Ενότητα πρώτη και ενότητα δεύτερη: Η κήρυξη του πολέμου και η νικηφόρα εξέλιξή του μέχρι την γερμανική εισβολή.

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε γι' αυτές τις δύο ενότητες αντλήθηκε από:

• Το (σχεδόν αυτοβιογραφικό) βιβλίο της ΄Αννας Δεϊμέζη - Καλιότσου "Τα γκρίζα χρόνια" 

 Το βιβλίο  πέρα από το γεγονός ότι πληροί τα δύο παραπάνω κριτήρια προσφέρεται θαυμάσια και για να μελετηθεί το ημερολόγιο ως κειμενικό είδος. Επιπλέον περιλαμβάνει και αυθεντικές φωτογραφίες της οικογένειας που προσφέρονται για τη βιωματική ανάπλαση της περιόδου και τη συναισθηματική ταύτιση με τους ήρωες. 

 

• Το πολυμεταφρασμένο και πολυδιαβασμένο βιβλίο της Άλκης Ζέη "Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου". Τα εξώφυλλα των παρακάτω μεταφρασμένων εκδόσεων μελετήθηκαν στο τέλος της επεξεργασίας των κειμένων και συζητήθηκαν με μεγάλο ενδιαφέρον.

Η ενότητα ξεκίνησε με την παρουσίαση των πρωταγωνιστών των βιβλίων και τη βιωματική επεξεργασία αυτών των εικόνων μαζί με κάποιες άλλες εκείνης της περιόδου. Μελετήθηκε η ένδυση, η κόμμωση και η υπόδυση των παιδιών, καθώς επίσης και, καθ' όλη τη διάρκεια της ενότητας, ο περιβάλλων χώρος, τα σπίτια, οι δρόμοι και οι πλατείες που αναφέρονται στα προς μελέτη επιλεγμένα κείμενα.   

Επιλέχτηκαν αποσπάσματα που αναφέρονται:
1) Στην πρώτη ημέρα της κήρυξης του πολέμου (28η Οκτωβρίου 1940) μέσα από το οποίο επεξεργάστηκαν και συζητήθηκαν τα εξής: σειρήνες (ηχητικά), εφημερίδες - εφημεριδοπώλες - έκτακτο παράρτημα - το πρωτοσέλιδο ως κειμενικό είδος (βιωματικά με φωτογραφίες και κατασκευή πρωτοσέλιδων με τη μέθοδο της παλαίωσης με καφέ, δραστηριότητα που είχαμε κάνει πέρσι την ίδια εποχή) - επιστράτευση.
2) Στην εξέλιξη του πολέμου μέχρι τον Απρίλιο του 1941 και την γερμανική επίθεση.

"Ο Άρης δε γύρισε το μεσημέρι. Η μαμά ανησυχεί. Γύρισε στο σπίτι αργά το απόγευμα. Είχε κατέβει με τους συμμαθητές του στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Είχε μαζευτεί πολύς κόσμος. Τραγουδούσαν και φώναζαν: "Ζήτω η Ελλάς!", "Ελευθερία ή θάνατος!", "Όχι, δεν θα περάσουν!", "Όχι! Όχι!..." (Γκρίζα χρόνια, σελ. 28). 

" ... τριγύριζαν στις γειτονιές και χαζεύανε τ' αυτοκίνητα, που κουβαλούσανε τους στρατιώτες. Σπρώχνονταν μέσα στον κόσμο, που σκαρφάλωνε στα τραμ, στα λεωφορεία και κρεμότανε σαν τσαμπιά σταφύλια, και φώναζε: "ΟΧΙ, ΟΧΙ". (Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου,σελ. 33).  

Συζήτηση, συζήτηση, συζήτηση. Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να προτιμούν το θάνατο αν δεν μπορούν να είναι ελεύθεροι; Τι σημαίνει ελευθερία; Ποιος την απειλεί; Πώς αγωνίζεται κανείς γι' αυτήν; Γιατί και πώς η φράση αυτή είναι γραμμένη στην ελληνική σημαία και στον εθνικό μας ύμνο.

Τετάρτη, 30 Οκτωβρίου 1940

-         Πήγαμε στο σχολείο και πάλι μας έδιωξαν. Με τη μαμά πήγαμε ν’ ακούσουμε ραδιόφωνο. Μας έδωσαν πολλές οδηγίες:

-         Να μαζέψουν οι νοικοκυρές νερό, μήπως και καταστραφεί από το βομβαρδισμό το δίκτυο του νερού

-         Στα τζάμια πρέπει να κολλήσουμε ταινίες χαρτί, σε σχήμα Χι, για να μη σπάνε από τους βομβαρδισμούς.

-         Να βάλουμε στα παράθυρα μπλε κόλλες χαρτί και κουρτίνες για να μη φαίνεται φως τη νύχτα. Αυτό λέγεται συσκότιση. Δεν πρέπει να φαίνεται ούτε τόσο δα φωτάκι, για να μη μας βλέπουν τα’ αεροπλάνα και μας βομβαρδίζουν.(Γκρίζα χρόνια, σελ. 29)

     "Σα γινότανε μέρα ο βομβαρδισμός, όλοι οι ένοικοι του σπιτιού [...] ανεβαίνανε στην ταράτσα και βάζανε μια κατσαρόλα στο κεφάλι τους μην πέσει κανένα θραύσμα από βλήμα αντιαεροπορικού. Αν ο βομβαρδισμός γινότανε νύχτα κανένας δεν κούναγε από το κρεβάτι του. Μονάχα που ο Πέτρος κουκουλωνότανε με τα σκεπάσματα ως πάνω από το κεφάλι."

     

    Συνοδευτικά το παρακάτω υλικό που ακολουθήθηκε από εκτενή συζήτηση για τη γλώσσα των κειμένων:

Σάββατο, 9 Νοεμβρίου 1940

Ιδρύθηκε "Η Φανέλα του Στρατιώτη". Είναι στην οδό Κριεζώτου 12. Η μαμά πήγε και ρώτησε. Της είπαν να στείλουμε μάλλινα για τους φαντάρους μας. Όταν γύρισε στο σπίτι, έψαξε στο μπαούλο της κουζίνας και βρήκε έναν μπόγο γεμάτο κουβάρια μαλλί ...

"Χτες το βράδυ εμείς πλέκαμε κι ο μπαμπάς μάς διάβαζε δυνατά την εφημερίδα. "Ο στρατός μας νικάει παντού! Προχώρησε πέντε χιλιόμετρα" (Τα γκρίζα χρόνια, σελ. 34)

Πήραμε την Κορυτσά! Χτυπούν οι καμπάνες. Η μαμά έβαλε στο παράθυρο τη σημαία. Με τη Χρυσούλα, την Πηνελόπη και τα άλλα κορίτσια αρχίσαμε να χορεύουμε στην Πάνω Δεξαμενή (βλ. σχετικά το πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Μαριάνθης Μπέλλα: "Παιδικές πισίνες στην Αθήνα του Μεσοπολέμου"  εδώ ). Χορεύαμε και τραγουδούσαμε: "Πήραμε την Κορυτσά. Ζήτω τα κορίτσια! Ζήτω τα κορίτσια! Πήραμε την Κο - ρυ - τσιά!"

Αξιοποιήσαμε το παρακάτω βίντεο για τις νίκες του ελληνικού στρατού, το οποίο εκτός από το κυρίως θέμα του, πρόσφερεται για τη μελέτη της στάσης του σώματος του δικατάτορα Μουσολίνι και τις εκφράσεις του προσώπου του (ποιος είναι ο εχθρός;) καθώς και για να μιλήσουμε για τη Βέμπο, τη λαϊκή - δημώδη γλώσσα (οι στίχοι του Τραϊφόρου γράφτηκαν πάνω στην προϋπάρχουσα μελωδία του τραγουδιού "Στη Λάρισα βγαίνει ο αυγερινός"). Τέλος το βίντεο αυτό, μαζί με το επόμενο (με αυθεντικές επίσης λήψεις από το μέτωπο, κείμενο του Οδυσσέα Ελύτη και την υπέροχη φωνή του Γ. Φέρτη) χρησιμοποιήθηκαν για να μιλήσουμε για την ουσία του έπους: υπεράνθρωποι αγώνες απλών ανθρώπων πάνω και πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες για την υπεράσπιση κοινών ιδανικών.

Σάββατο, 30 Νοεμβρίου 1940

"Η θεία η Αδαμαντία μάς έλεγε ότι στον κηπάκο της, στην αυλή, φύτεψε σπανάκι, σέσκουλα, λάχανα, πατάτες, καρότα, κουνουπίδι ...

- Ο Πρωθυπουργός λέει να μη μείνει ούτε σπιθαμή ακαλλιέργητη γη! Να φυτέψουμε στους κήπους μας, σε ντενεκέδες, σε γλάστρες!

_Εγώ όμως πού να βρω την πιθαμή της γης για να τη φυτέψω; είπε η μαμά σκεφτική."

Πέμπτη, 5 Δεκεμβρίου 1940

"Όμως, η μαμά τη βρήκε την πιθαμή της γης. Και μάλιστα όχι μία, αλλά πολλές! Ξήλωσαν με τον Άρη δέκα πλάκες απ' το πεζοδρόμιο! [...] Μετά έβγαλαν όλο το χώμα που ήταν από κάτω. Έσκαψαν αρκετά. Μαζί κι οι τέσσερις πήγαμε στο Λυκαβηττό και φέραμε ωραίο, αφράτο χώμα, για να γεμίσουμε το χαντάκι. [...] Τώρα η μαμά λέει να φυτέψει πατατιές, λάχανα και καρότα. Στα παράθυρα θα βάλουμε γλάστρες με μαϊντανό, σέλινο και κρεμμυδάκια.

- Τώρα πια δε θα μπορείτε να μπαινοβγαίνετε απ' τα παράθυρα. Επιτέλους! Κοτζάμ παιδιά! ... είπε η μαμά με ανακούφιση.

Εγώ όμως στενοχωρήθηκα. Μ' άρεσε να μπαινοβγαίνω στο σπίτι απ' τα παράθυρα. "  (Τα γκρίζα χρόνια, σελ. 41 - 42)

      Κυριακή του Θωμά, 27 Απριλίου 1940

        Οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα σήμερα το πρωί. Είμαστε στο σπίτι με κλειστά παντζούρια κι απ' έξω ακούμε τα τανκς. Όταν μεγαλώσω θα τη θυμάμαι καλά αυτή τη μέρα: "Ήταν Κυριακή του Θωμά, κι έξω ο ήλιος έλαμπε!" (Τα γκρίζα χρόνια, σελ. 71)

"    "Στριμώχτηκαν και κοίταζαν μέσα από τις κουφωτές γρίλιες. Έξω ερημιά. Κλειστά τα παραθυρόφυλλα και τα ρολά των μαγαζιών κατεβασμένα. Το'νιωθες μονάχα πως πίσω από κάθε γρίλια κοίταζαν κι άλλοι, σαν κι αυτούς, με διάπλατα μάτια." (Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, σελ. 61)